دفترچه‌های ویکتور هوگو: هیچ چیز نباید از قلم بیفتد، نه حرفی نه خیالی

اثر ویکتور هوگو

الهام هر جایی هست. همراهت یک دفترچه‌ یادداشت داشته باش

می‌دانستید که ویکتور هوگو، نویسنده بزرگ فرانسوی قرن نوزدهم، خالق جاودان «بینوایان» و «کوژپشت نوتردام»، نقاش گمنامی بود که نه برای نمایش عموم، بلکه برای لذت خودش و برای هدیه‌دادن به خانواده و دوستانش نقاشی می‌کشید؟

اختاپوس/ اثر ویکتور هوگو

ویکتور هوگو به عنوان یک غیرحرفه‌ای در نقاشی، بسیار پرکار بود: بیش از چهارهزار طراحی و نقاشی از ویکتور هوگو به‌جامانده. خودِ اوژن دلاکروا گفته بود که اگر ویکتور هوگو انتخاب می‌کرد به جای نویسنده نقاش شود، می‌توانست نقاش موفقی باشد و تحولی در نقاشی به وجود آورد.

اثر ویکتور هوگو

هوگو در زمانه‌ آشفته‌ای بزرگ شد. در دوران ناپلئون. پدرش افسر ارشد ارتش ناپلئون بود اما مادرش یک سلطنت‌طلب کاتولیک! بااین‌حال، هوگو کودکی خوبی را سپری کرد و به لطف دوران سربازی و سفرهای پدرش، توانست کوه‌های آلپ و ایتالیا را ببیند.

در سال ۱۸۲۹ بود که اولین رمانش را منتشر کرد: «آخرین روز یک مرد محکوم» که قرار بود بر آلبرکامو، چارلز دیکنز و داستایوفسکی اثر شگرفی بگذارد. پس از آن، «کوژپشت نوتردام» در سال ۱۸۳۱، هوگو را در سراسر اروپا و قاره امریکا مشهور کرد.

بیشتر نقاشی‌هایی که از ویکتور هوگو به جا مانده، مثل «قلعه قدیمی در طوفان» با مرکب و آبرنگ روی کاغذ کشیده شده‌اند.

«قلعه قدیمی در طوفان» اثر ویکتور هوگو

یکی از عجیب‌ترین آثار هوگو، «سرنوشت من»، با مرکب قهوه‌ای و گواش سفید، در ۱۸۶۷ نقاشی شده. تقریبا در همان دورانی که گوستاو کوربه، نقاش بزرگ و پایه‌گذار مکتب رئالیسم، اثری مشابه را نقاشی کرده بود. هر دو از پایان‌یافتن حکومت ناپلئون سوم نگرانی‌هایی داشتند: هوگو پیش‌تر در تبعید بود و کوربه مجبور بود به زودی فرانسه را ترک کند.

«سرنوشت من» اثر ویکتور هوگو

هوگو در بعضی نقاشی‌هایش، روش‌هایی بسیار تجربی را به کار گرفته. «خالی‌کردن یک جزیره» از غیرمعمول‌ترینِ آن‌هاست. که می‌توان گفت بی‌شباهت به هنر آوانگارد قرن بیستم نیست. او می‌گفت که بدون نگاه کردن به کاغذ و با شیوه «Automatic Drawing» آن را کشیده. شیوه‌ای که بعدا نقاشان سوررئالیست آن را به کار بستند.

«خالی کردن یک جزیره» اثر ویکتور هوگو

برگی از دفترچه ویکتور هوگو

طراحی‌کردن بخشی از آموزش ویکتور هوگو در دوران تحصیلش بود اما تا اوایل ۱۸۳۰ به نظر نمی‌آمد که هوگو به طراحی‌کردن علاقه داشته باشد. اما در همین سال، بود که هوگو طراحی و نقاشی را شروع کرد و بین نوشته‌های ویکتور هوگو و داستان‌هایش ارتباط تنگاتنگی آغاز شد. او عادت داشت سفرنامه‌هایش را با طراحی‌های مدادی پر کند تا بتواند جزئیات معماری و مکان‌ها را به خاطر بسپارد. پس از سفرهایش به سواحل راین بین سال‌های ۱۸۳۸ تا ۱۸۴۰، طراحی‌هایش با الهام از شعر «قلعه‌ها بر قله کوه» خیال‌انگیزتر شدند. نقاشی‌های هوگو معمولا از نوشته‌هایش الهام گرفته بودند به خصوص زمانی که درگیر سیاست شده بود.

اثر ویکتور هوگو

اثر ویکتور هوگو

نقاشی در طول دوره ۱۸۴۸ تا ۱۸۵۱ که هوگو تصمیم داشت خود را وقف سیاست کند و نوشتن را کنار بگذارد، به منبع خلاق منحصر به فرد او تبدیل شد. هوگو فقط روی کاغذ و در مقیاس کوچک طراحی می‌کرد. معمولا با لکه‌هایی از مرکب قهوه‌ای یا سیاه نقاشی می‌کشید یا با خودکار. با اندکی رنگ سفید یا دیگر رنگ‌ها. طراحی‌ها و نقاشی‌هایش را از دید عموم دور نگه داشت تا آثار ادبی‌اش را تحت‌الشعاع قرار ندهند.

وقتی ناپلئون سوم در سال ۱۸۵۱ زمام امور فرانسه را به دست گرفت، ویکتور هوگو به ناچار راهی تبعید شد. نقاشی که در آغاز به عنوان یک سرگرمی معمولی دنبال می‌شد، اندکی قبل از تبعید، برای هوگو اهمیت بیشتری پیدا کرد. در پانزده‌سالی که در جزیره نورماندی ساکن و در تبعید بود، برخی از بهترین آثارش را نوشت. از جمله: بینوایان.

برگی از رمان بینوایان در دفترچه ویکتور هوگو

برگی از رمان بینوایان در دفترچه ویکتور هوگو

هر شب بعد از سپری کردن روزی پرهیاهو، وقتی با خانواده‌اش نشسته بود و سخت مشغول بحث‌های فلسفی بود، فقط وقتی مکث می‌کرد که میخواست ببیند همسرش به خواب رفته یا نه. «گاه نیز ساکت می‌شد و چیزهایی را در در دفترچه‌های کوچکی که همیشه همراهش بود می‌نوشت. شارل، پسر هوگو و یکی از سه فرزندش که خود نویسنده شدند، این صحنه را چنین توصیف می‌کند: به محض این‌که کوچک‌ترین حرفی می‌زند_ هرچیزی جز "خوب خوابیدم" یا "چیزی بده بنوشم"_ بی‌درنگ دفترچه‌اش را بیرون می‌آورد و آن‌چه را که گفته، می‌نویسد. هیچ‌چیز از قلم نمی‌افتد. در نهایت همه‌چیز چاپ می‌شود»[۱].

تصویر بالا، برگی از دفتر جیبی کوچک ویکتور هوگو با شصت و یک صفحه است که بین ۱۷ژوئن تا پایان آگوست ۱۸۵۶، در مدت ۱۵ سال تبعیدش در جزیره نورماندی در آن طراحی می‌کرد.

دفترچه‌ای ۹در۱۵سانتی‌متر که در برگ اولش، به خط خود هوگو تاریخ خورده است و کنار طراحی‌هایش جمله‌هایی هم دیده می‌شود. وقتی تبعید هوگو آغاز شد، دو دفتر جیبی کوچک را همه‌جا با خودش به همراه می‌برد. یکی عمدتا برای حساب‌ها و امور خانه بود و تقریبا شبیه یک دفتر خاطرات. دومی برای نقاشی‌ها و طراحی‌هایش بود و نوشتن شعر و جملاتش. هوگو از مناظر، دریا و خانه‌اش طراحی می‌کرد و وقتی عموم از خانه‌اش در نورماندی بازدید می‌کردند از هدیه‌دادن کارت‌های تبریکی که طراحی می‌کرد، خیلی لذت می‌برد. تعدادی از ورق‌های این دفتر، نقاشی‌هایی‌ست با لکه‌های مرکب. طوری که تخیلش را آزاد بگذارد که به هرکجا می‌خواهد برود.

پانویس:

۱. آداب روزانه/ نوشته میسن کاری/ ترجمه مریم مؤمنی/ نشر ماهی

منابع:

eclecticlight.co

www.maisonsvictorhugo.paris.fr

www.stephenongpin.com